Jąkanie jest wadą wymowy, przejawiającą się zaburzeniami płynności mowy, wynikającą z braku koordynacji fonacji, oddechu i artykulacji. W literaturze logopedycznej nie ma jednoznacznej odpowiedzi na temat przyczyn jąkania, ale wszyscy specjaliści podkreślają znaczenie:

  1. genetycznej predyspozycji ( 30-40% jąkających się w wywiadzie stwierdza, że któreś z rodziców lub dziadków jąkało się albo mówiło bardzo szybko)
  2. niepełnowartościowego systemu nerwowego (nerwice)
  3. ciężkiego przebiegu ciąży i porodu
  4. chorób somatycznych
  5. orazczynnika „wyzwalającego” – sytuacjio silnym zabarwieniu emocjonalnym

W większości przypadków jąkanie pojawia się w okresie rozwoju mowy, czyli między 3-6 rokiem życia. W okresie rozpoczęcia nauki szkolnej oraz dojrzewania płciowego jąkanie często nasila się. Może też pojawić się u osób dorosłych, ale jego przyczyna ma najczęściej charakter organiczny (uszkodzenie mózgu).

Jąkanie jest zjawiskiem dynamicznym, oznacza to, że zmienia się jego nasilenie i zależy od wielu czynników: np. od stopnia znajomości tematu, samopoczucia, czy emocjonalnego zaangażowania. Także w pewnych porach roku mogą następować okresy poprawy, czasem nawet dłuższe lub odwrotnie – nasilenie się jąkania ­- np. na wiosnę.

Stopień nasilenia jąkania bywa różny u poszczególnych osób. U jednych ma formę bardzo dyskretną i występuje tylko w pewnych okolicznościach. U innych jest obecne stale i towarzyszą mu grymasy twarzy, specyficzny oddech, współruchy (skurcze mięśni twarzy, szyi, tułowia lub kończyn). Niektórzy jąkający się wykonują pewne ruchy świadomie, w celu ułatwienia sobie mówienia, np. kiwanie się, wzruszanie ramionami, zaciskanie rąk, tupanie, kołysanie się, przebieranie palcami, marszczenie lub podnoszenie brwi, przymykanie oczu zaciskanie warg itd.

Do podstawowych objawów jąkania należy:

  1. powtarzaniegłosek (m-m-m- mama), sylab (ma- ma- mama), słów (mama- mama), części zdań (mama idzie- mama idzie),
  2. przeciąganiegłosek (mmmmama),
  3. wypełniacze(yyyyy, eeee)
  4. pauzy (momenty ciszy na początku wypowiedzi lub w połowie wyrazów np. Mam czer-wony bere-t. Często też słowa lub zdania nie są skończone.
  5. rewizje ( mama poszedł …. poszła do sklepu),
  6. dysrytmia( nierytmiczne mówienie),
  7. problemy z przepływem powietrza (są to głównie zakłócenia w oddychaniu; dziecko czujejakby nie miało wystarczającej ilości powietrza do zakończenia wypowiedzi).
  8. unikanie kontaktu wzrokowego(dziecko nie patrzy na słuchacza, gdy ma kłopoty z powiedzeniem jakichś słów).

Wszystko to sprawia, że wypowiedzi osoby jąkającej stają się mało czytelne i przykre w odbiorze zarówno dla mówiącego jak i dla słuchającego.

W tym momencie muszę uspokoić czytelnika zaniepokojonego obserwowaniem czasami również u siebie takich objawów. Każdy mówca wypowiada się czasami niepłynnie, szczególnie gdy jest zmęczony lub zdenerwowany. Dlatego nie każdą niepłynność określamy mianem jąkania. Jąkanie jest efektem niekontrolowanych skurczy mięśni narządów artykulacyjnych. Towarzyszy mu często świadomość niepoprawnej mowy, która w konsekwencji może prowadzić do logofobii, czyli strachu przed publicznym wypowiadaniem się. Do momentu, w którym do świadomości dziecka nie dociera informacja o nieprawidłowościach występujących w jego mowie nie ma żadnych zmian w jego psychice. Dopiero reakcje społeczne (zakłopotanie rodziców, poprawianie, zwracanie uwagi) uświadamiają dziecku jego trudności, zaczyna odczuwać pewien niepokój, gdy nie jest w stanie wypowiadać się tak łatwo, jakby chciało a z czasem uruchamia się mechanizm logofobii. Pojawienie się logofobii jest kluczowym momentem w rozwoju jąkania. Dlatego mówi się, że jąkanie rodzi się w uszach rodziców, a nie w ustach dziecka.

źródło: W. Kostecka, Dziecko i jąkanie, PTL, Lublin 2000

T. Gałkowski i G. Jarzębowska, Logopedia, Opole 2001

I. Styczek, Logopedia, PWN, W-wa 1979